Charakter narodowy Polaków i innych

P

ozycja Edmunda Lewandowskiego została wznowiona w serii Spektrum  Wydawnictwa Literackiego MUZA. W serii tej pojawiły się m.in. książki „Dżihad kontra McŚwiat” Barbera czy „Zderzenie cywilizacji” Huntingtona.

No i właśnie, jaki jest ten nasz „narodowy charakter”, czyli coś, co według części badaczy w ogóle nie istnieje i jest tylko zespołem stereotypów. Po lekturze książki można jednak przyjąć, że jest to pewien wyznacznik dla postrzegania narodów. Niemiecki porządek, rosyjski ekspansjonizm, żydowska mądrość, francuska elegancja – kto z nas nie zna tych określeń? Zarówno historia, literatura a nawet własne doświadczenia dają nam wiele powodów dla potwierdzenia tej ogólnej klasyfikacji. Czy istnieje zatem mentalność narodowa? Jeśli dorastający człowiek jest socjalizowany przez swoje otoczenie i miejsce w którym żyje, czy analogicznie można ten proces przełożyć na tak wielką grupę społeczną? Autor skupia się II rozdziale na „specyfice polskiego procesu historycznego”, pisząc m.in o Łabie, jako trwałej granicy cywilizacyjno – kulturowej, etnosie słowiańskim, słabości mieszczaństwa i władzy centralnej, braku rewolucji burżuazyjnej i awangardowej roli inteligencji. Są to wszystko zmienne, jakże odmienne o tych, które wystąpiły w krajach zachodnioeuropejskich.

To wszystko (a nawet oczywiście więcej, bo nawet klimat) nie mogło pozostać bez wpływu na mentalność przeciętnego mieszkańca kraju nad Wisłą. W kolejny rozdziale autor wylicza i analizuje poszczególne elementy charakterologiczne m.in.: słabą wolę, przywiązanie do równości i wolności, prymat walki i zabawy nad pracą, wielkopańską dumę, kompleks niespełnionych możliwości. Brzmi znajomo? Nie oznacza to jednak, że jesteśmy gorsi. Mamy swoje wady i zalety, ale świadomość wad i tego, jak bardzo kształtują nas pewne obiektywne okoliczności, które już przeminęły, ale wciąż tkwią w nas samych.

Lewandowski poddaje także krótszej analizie inne nacje. I tak np. dla Rosjan życie i praca kojarzy się z nieuchronnym cierpieniem i niewdzięcznym trudem. Niemcy chcą być kowalami własnego losu, „ująć go mentalnie i fizycznie”, bo boją się niepewnej przyszłości. Na Żydów silnie wpłynął stoicyzm a także konieczność życia w diasporze, a co za tym idzie, umiejętność dostosowania się do innych kultur. Stąd silny nacisk na pracę, konkurencję, edukację i solidarność, aby być lepszymi (a tym samym przetrwać) wśród obcych. Francuzi są za to nieskromni i niecierpliwi. Rewolucjoniści i zmienni buntownicy, z kolei Amerykanie to wojownicy. 

Książka zawiera oczywiście wiele przypisów, anegdot, fragmentów literackich, opinii o Polakach i ich charakterze wygłaszanych na przestrzeni wieków przez obserwatorów.

Jako ciekawostkę podam jeszcze, że m.in. Melchior Wańkowicz uważał, panuje wśród nas przekonanie, że: 

„powodzenie życiowe nie zależy od pracy, lecz od uzyskanych przywilejów”. 

Z kolei, Józef Chałasiński twierdził, że:

 „Kultura zawodowa jest u nas bardzo powierzchowna, dominujący jest wzór osobowo-społeczny amatora. W Polsce amator wzbudza podziw i uznanie, a człowiek pracy – współczucie”. 

Ile w tym wszystkim jest jeszcze prawdy, albo jak długo jeszcze będzie?

Edmund Lewandowski, Charakter narodowy Polaków i innych, MUZA SA