Nie ma jednej Rosji

Ze skrajności w skrajność

A

utorka książki – Barbara Włodarczyk realizowała niegdyś cykl telewizyjny „Szerokie tory”. Późnym wieczorem w TVP można było obejrzeć reportaże dotyczące życia mieszkańców byłego ZSRR. Na podstawie tych programów powstał ten zbiór. Lektura potwierdza dobitnie, że hasło proputinowskiej partii „Jedna Rosja” jest z grunty rzeczy fałszywe.

Bohaterem każdego z reportaży jest jedna osoba, przez pryzmat której pokazywany jest jakiś wycinek życia we współczesnej Rosji. Jak w każdym rozległym kraju różnica między wielkimi miastami a prowincją jest widoczna. W przypadku Rosji można powiedzieć, że bywa wręcz kolosalna. Czym innym jest życie w wielomilionowej metropolii, która podobnie jak największe miasta na świecie, nigdy nie śpi. Czym innym z kolei jest życie w „głubince”, zabitych deskami wioskach, w których często wielu mieszkańców nie ma bieżącej wody, ani prądu, ani solidnej drogi.

Młodzi uciekają z prowincji do miast a we wsiach zostają najstarsi, którzy nie rozumieją haseł demokratycznej opozycji. Dla nich Putin to zbawca, który nadszedł po epoce Jelcyna, gdy emerytury przychodziły z wielkim opóźnieniem a Rosja utraciła znaczenie na świecie.

Włodarczyk dociera po „wioski potiomkinowskiej”, która na tle innych osad wygląda jak z bajki. A to tylko dlatego, że pochodzili z niej przodkowie Dmitrija Miedwiediewa. Z kolei Putin doczekał się sekty wyznawców na czele z „Matuszką”, która uznaje go za… nowe wcielenie Św. Pawła. W pewnym miasteczku mieszka Jean, jedyny czarnoskóry radny w Rosji. Walczy z biurokracją, pomaga ludziom, sprząta i organizuje „czyny społeczne”, tak powszechne w ZSRR, obecnie uznawane za coś dziwnego. Na tle miejsca w którym żyje jawi się jak przybysz w obcej planety.

Najbardziej jednak zróżnicowana jest Moskwa. Miasto, w którym można iść na siłownię o 2 w nocy, ceny są jedne z najwyższych na świecie, a na Placu Czerwonym stoją ramię w ramię sobowtóry Lenina, Stalina i Cara Aleksandra. Najlepsze kluby nocne są bardzo drogie, ale zdarzają się wąskie schody i jedno wyjście awaryjne. Niedaleko na dworcu wegetują liczni bezdomni, którym oficjalnie pomóc nie można. Przyjechali z prowincji po lepsze życie. Moskiewskie metro ruszyło już w 1935 roku i jest chyba najbardziej okazałe na świecie – marmury, granity, a pociągi odjeżdżają co półtorej minuty.

Współczesna Rosja to także kraj ekstrawaganckiego milionera, który nawrócił się i mieszka z rodziną na wsi, niemal jak w XIX wieku. Włodarczyk rozmawia ponadto z porywaczem narzeczonej z Kaukazu (ba, nawet jest świadkiem tradycyjnego porwania), poznaje bliżej środowisko młodych nacjonalistów w Moskwie, którzy bywają bezwzględni wobec imigrantów z Kaukazu. Poznaje dość niepozorną kobietę – bodyguarda VIP-ów, która niegdyś była członkiem Specnazu. Wkracza do schowanego w głuszy ośrodka dla porzuconych, kalek i byłych kryminalistów. Miejsca, gdzie diabeł mówi dobranoc. Rozmawia z rybakiem znad Bajkału, który jest zarówno kłusownikiem, jak i leśniczym. Żyje z największego i najgłębszego jeziora na świecie (1600 metrów głębokości). Z Galiną z Katynia poznaje ostatnich świadków mordu sprzed lat i wchodzi wieczorem do cichego, katyńskiego lasu.

Istnieje takie powiedzenie, że „Rosja to stan umysłu”, ale czytając tę książkę odniosłem wrażenie, że jednak coś ciągle nas z Rosją łączy. Także żyjemy w kraju skrajności (choć nie takich) a nasza mentalność nie jest aż tak bardzo odmienna.

Autorka bywa bezpośrednia, nie boi się trudnych pytań, choć czasem można odnieść wrażenie, że nie daje się bohaterom „wygadać”. Z drugiej strony zostawia czytelnika z nakreślonym obrazem rzeczywistości, który w pewnym zakresie ocenia i wartościuje. Pomimo tego, zostaje wrażenie niedosytu. Słowo czasem nie wystarcza i trzeba raczej na własne oczy zobaczyć metro, Bajkał, przepych nowobogackich i biedę „głubinki”. W Rosji duma z własnego kraju miesza się z rozczarowaniem a nadzieja z przeświadczeniem, „aby tylko nie było gorzej”.

Barbara Włodarczyk, Nie ma jednej Rosji, Wydawnictwo Literackie